كلياتي راجع به روضه خواني
1ـ مكمل گويي
اين روش خواندن در مجالسي صورت مي گيرد كه دو يا چند مداح حضور دارند ؛ در اين محافل، مداح اصلي مشغول خواندن است و مداح ديگر ، اشعار و مطالب مرتبط با موضوع را ـ در حد چند بيت و يا چند جمله ـ مي خواند ؛ سپس مداح اصلي به ادامه خواندن مي پردازد ، كار مداح دوم "مكمل گويي"ناميده مي شود.
نكات حائذ اهميت در مكمل گويي
- ايجاز و اختصار.
- زيبايي و نو بودن محتواي مكمل گويي.
- توجه به ظرافت و مهارت خاص در "مكمل گويي"چه از جهت سبك و چه از جهت بيان.
- پياده كرددن مكمل گويي براي مستمعين اهل فن.
- پياده كرددن مكمل گويي در محافلي كه مداح ، مقبوليت دارد و مستمعين روي او شناخت مثبت داشته باشند.
- تشخيص جاي مناسب مجلس براي مكمل گويي.
نمونه اي از مكمل گويي:
ـ مداح اصلي در حال خواندن اين شعر است:
در آن روزي كه زيورهاي ما را خصم غارت كرد نميگـويـم چه شـد آنقـدر گويم پاره شد گوشم
ـ مداح مكمل گو ميگويد:
از دستها مپـرس چـه بـا گوشواره كرد از مشتها بپرس چه با گوش پاره كرد
2ـ زبان حال و زبان قال
در ذكر مصيبت يك زبان حال وجود دارد و يك زبان قال.
زبان قال
آن فرمايشاتي است كه از دو لب مبارك ائمة اطهار خارج شده است، و در كتب معتبره صحت آن سخنان تأييد شده است.
زبان حال
آن سخناني است كه احتمال ميرود ائمه اطهار آنها را گفته باشند يا اينكه برداشتي است كه يك مداح يا يك شاعر از يك واقعه يا مصيبت به دست آورده است.
نكته1:در زبان حال خواني مطلق صحبت نكنيد و بهتر است بگوييد كه ممكن است فلان حرف زده شده باشد. طوري كه مستمع متوجه شود ؛ اين سخن زبان حال است و عين روايات يا تاريخ اهل بيت نيست تا خداي ناكرده مبتلا به دروغ بستن به ائمه اطهار نشويم، چرا كه اين مسئله حرام است و گناه بسيار بزرگي محسوب ميشود.
نكته2: زبان حال بايستي عقلاني و ريشه در روايات و تاريخ داشته باشد ، فلذا هر مطلب بدون ريشه و مبنا را نمي توان به عنوان زبان حال ، به اهلبيت(ع) نسبت داد.
نكته3:زبان حال مي تواند به زبان نثر باشد يا به زبان شعر. البته زبان حال را بيشتردر شعر مي توان جستجو كرد.
نمونه اي از زبان حال به زبان نثر
امام حسين(ع) كنار بدن حضرت عباس نشست و خونها را از صورت برادر پاك كرد. در اين زمان حضرت عباس (ع) آهي كشيد. امام فرمود برادرم چرا آه ميكشي؟
ـ عرضه داشت يا سيدي و مولاي! دلم ميخواست در اين لحظات آخر ، دست درگردن شما بيندازم، اما چه كنم كه دست در بدن ندارم.
دو نمونه از زبان حال به زبان نثر
- بيت سوم شعر زير ، زبانحال حضرت علي(ع) كنار بستر حضرت زهرا(س):
آمد كنار بستر زهرا دمي نشستخورشيد آسمان ولايت ستاره ريخت"آن روسيه كه بست به روي تو راه را | آهي كشيد و آينهاش را نگاه كرد تايك نظر به هاله اطراف ماه كرد روي تو نه روز علي را سياه كرد" |
- زبان حال حضرت رقيه(س):
سر بابا در آغوشش گرفت و گفت اي بابا تو ميداني كه زد سيلي به رويم از جفا گويم | گذارم لب به گوشت تا كه رازي را كنم افشا هـمـان دستي كه سيلي زد به روي مادرم زهرا |
3ـ تناسب و تسلسل در روضه
يكي از مباحثي كه در مداحي حائذ اهميت است ، رعايت تناسب و تسلسل در روضه است. دو بحث در اين موضوع قابل بررسي است:
الف) رعايت ترتيب توالي مفاهيم روضه از جهت زمان.
ب) وحدت موضوع.
الف) رعايت ترتيب توالي مفاهيم روضه از جهت زمان
مثلا در روضه هاي حضرت زهرا(س) ـ با يك تقسيم بندي اجمالي ـ سلسله روضه بدين صورت است: روضه در و ديوار ـ روضه كوچه ـ روضه بستر ـ روضه شهادت ـ روضه غسل و كفن و دفن ـ روضه هاي بعد از شهادت.
رعايت "ترتيب توالي مفاهيم روضه از جهت زمان"، در روضه حضرت زهرا(س)؛ يعني اينكه اگر قرار است در مجلسي به دو موضوع از روضه ها بپردازيم ، تناسب زماني آن را رعايت نماييم. مثلا ابتدا روضه بستر را نخوانيم و بعد از آن روضه در و ديوار ، چرا كه حضرت بعد از ماجراي در و ديوار بستري شدند و تناسب زماني حكم مي كند كه روضه بستر بعد از روضه در و ديوار خوانده شود.
نكته: ناگفته نماند كه در محافل سنتي كه زمان خواندن محدود است ، فرصتي براي خواندن چند روضه نيست وپرداختن جسته و گريخته به چند موضوع روضه ، از عوامل ضعف محتوايي مجلس است.
ب) وحدت موضوع
وحدت موضوع دو وجهه دارد:
- سخنران ومداحان ، روضه همان شخصيتي را كه مناسبت مجلس است ، بخوانند و به روضه معصوم ديگري وارد نشوند مگر در گريز روضه.
- سخنران ومداحان ، به يك موضوع روضه بپردازند و هر يك پس از ديگري ادامه روضة نفر قبل را بخواند. و اگر روضة كامل يك موضوع خوانده شد بايد به موضوع بعدي وارد شوند ، نه اينكه باز گردند به موضوعات قبلي كه از جهت زماني قبل از روضه خوانده شده اتفاق افتاده است.
نكات قابل ذكر در تناسب و تسلسل در روضه
- افراط در رعايت تناسب و تسلسل جايز نيست ، چرا كه ممكن است ، وقتي روضة موضوعي تمام شد ، خداي نكرده فرد دست به جعل روضه بزند في البداهه موضوعي را ابداع كند.
- برخي روضهها ـ مثل روضه حضرت عبدالله بن حسن و يا روضه حبيب بن مظاهر و ... ـ حجم محتوايي مختصري دارند، لذا در اين روضهها توصيه مي كنيم ، اگر قرار است مداحي بعد از شما بخواند، به خواندن مقدار كمي از روضه بسنده كنيد و قسمتي از روضه را براي مداح بعد بگذاريد.
- اگر بعد از شما قرار است مداح ديگري بخواند، از خواندن روضههاي غريب اجتناب كنيد ، و روضه هايي را بخوانيد كه حجم محتوايي بيشتري دارند.
