جبهه های جنگ

جبهه های جنگ

زندگی علی } از هجرت تا وفات پیامبر، شامل حوادث و رویدادهای فراوان به ویژه فداکاری‌های بزرگ آن حضرت در جبهه‌های جنگ است. پیامبر اسلام پس از هجرت به مدینه، بیست و هفت «غزوه» با مشرکان و یهود و شورشیان داشت که علی } در بیست و شش غزوه از این غزوات شرکت داشت و فقط در غزوه «تبوک» به علت حساسیت شرائط که بیم آن می‌رفت منافقان در غیاب پیامبر در مرکز حکومت اسلامی دست به توطئه بزنند، به دستور پیامبر , در مدینه ماند. برای آشنایی بیشتر شما عزیزان، به چند مورد از این جنگ‌ها اشاره می‌کنیم:

جنگ بدر
 در آغاز نبرد، سه تن از دلاوران قریش که تا دندان مسلح بودند، به نام‌های: «عتبه» (پدر هند، همسر ابوسفیان) برادر بزرگ او «شیبه» و «ولید» (فرزند عتبه) فریاد کشان به وسط میدان جنگ آمدند و هماورد خواستند. در این هنگام سه نفر از دلاوران انصار برای نبرد با آنان وارد میدان شدند و خود را معرفی کردند. قهرمانان قریش که از جنگ با آنان خودداری نموده فریاد زد: ای محمد! افرادی که از اقوام ما، همشان ما هستند، برای جنگ با ما بفرست در این هنگام رسول خدا , به «عبیده بن حارث بن عبدالمطلب»، «حمزه بن عبدالمطلب» و «علی بن ابیطالب }»دستور داد به جنگ این سه تن بروند، این سه مجاهد شجاع }، روانه رزمگاه شدند و خود را معرفی کردند. آنان هر سه نفر را برای مبارزه پذیرفتند و گفتند: همگی همشان ما هستند. از این سه تن «حمزه» با، «شیبه»، «عبیده» با «عتبه» و «علی» که جوانترین آن‌ها بود، با «ولید»، دایی معاویه، روبرو شدند و جنگ تن به تن آغاز گردید. «علی» و «حمزه» هر دو، هماورد خود را به سرعت به قتل رساندند ولی ضربات متقابل میان «عبیده» و «عتبه» هنوز ادامه داشت و هیچ کدام بر دیگری غالب نمی‌شد، از این رو «علی» و «حمزه» پس از کشتن رقیبان خود، به کمک، «عبیده» شتافتند و عتبه را نیز به هلاکت رساندند... علی } بعدها در یکی از نامه‌های خود به معاویه با اشاره به این حادثه نوشت: شمشیری که آن را در یک جنگ بر جد تو (عتبه) و دایی تو (ولید) و برادرت حنظله فرود آوردم، هم اکنون نزد من است ...پس از پیروزی سه قهرمان بزرگ اسلام بر دلاوران قریش که اثر خرد کننده‌ای در روحیه فرماندهان سپاه شرک داشت، جنگ همگانی آغاز شد و منجر به شکست فاحش ارتش شرک گردید، به طوری که هفتاد نفر اسیر گشتند. در این جنگ بیش از نیمی از کشته شدگان با ضربت شمشیر علی }از پای درآمدند

جنگ احد
یک سال بعد از جنگ بدر، دشمنان اسلام با تجهیزاتی سه برابر جنگ بدر، به قصد انتقام به سوی مدینه حرکت کردند. پیامبر , با یاران مشورت کرد و در نتیجه قرار شد در کناره کوه احد، صف‌آرائی کنند.
در آغاز جنگ، مسلمانان - با عده کم، ولی با نیروی ایمان زیاد - پیروز شدند، ولی به خاطر آن که محافظان دره‌ای که در پشت بود، سنگر را به طمع غنیمتهای جنگی ترک کردند، شکستی بر لشکریان اسلام وارد شد و عده‌ای از جمله حمزه عموی دلاور پیامبر , کشته شدند، ولی بر اثر فداکاریهای علی}که زخم بسیار برداشته بود و دیگر دلاوران و شیوه تازه‌ای که پیامبر , در جنگ احد به کار بست، دیگربار مسلمانان گرد آمدند و به تعقیب دشمن زبون شده پرداختند و سرانجام این جنگ به پیروزی انجامید.


جنگ احزاب (خندق)
 
جنگ احزاب، چنانکه از نامش پیداست، نبردی بود که در آن تمام قبائل و گروههای مختلف دشمنان اسلام برای کوبیدن «اسلام جوان» متحد شده بودند. زمانی که گزارش تحرک قریش به اطلاع پیامبر اسلام رسید، حضرت شورای نظامی تشکیل داد. در این شورا، سلمان پیشنهاد کرد که در قسمتهای نفوذپذیر اطراف مدینه خندقی کنده شود که مانع عبور و تهاجم دشمن به شهر گردد.
پس از ناتوانی سپاه کفر در گذر از خندق‌ها، سرانجام پنج نفر از قهرمانان لشکر احزاب، اسبهای خود را در اطراف خندق به تاخت و تاز در آورده و از نقطه تنگ و باریکی به جانب دیگر خندق پریدند و برای جنگ تن به تن هماورد خواستند. یکی از این جنگاوران، قهرمان نامدار عرب بنام «عمرو بن عبدود» بود که نیرومندترین و دلاورترین مرد رزمنده عرب به شمار می‌رفت، او را با هزار مرد جنگی برابر می‌دانستند و چون در سرزمینی بنام «یلیل» به تنهایی بر یک گروه دشمن پیروز شده بود، «فارس یلیل» شهرت داشت. عمرو در جنگ بدر شرکت جسته و در آن زخمی شده بود و به همین دلیل از شرکت در جنگ احد باز مانده بود و اینک در جنگ خندق برای آنکه حضور خود را نشان دهد، خود را نشاندار ساخته بود ...عمرو پس از پرش از خندق، فریاد «هل من مبارز» سرداد و چون کسی از مسلمانان آماده مقابله با او نشد، جسورتر گشت و عقائد مسلمانان را به باد استهزاء گرفت. هر بار که فریاد عمرو برای مبارزه بلند می‌شد، فقط علی} بر می‌خاست و از پیامبر اجازه می‌خواست که به میدان برود، ولی پیامبر موافقت نمی‌کرد. این کار سه بار تکرار شد. آخرین بار که علی } باز اجازه مبارزه خواست، پیامبر به علی } فرمود: این عمرو بن عبدود است! علی} فرمود: من هم علی هستم! سرانجام پیامبر اسلام , موافقت کرد و شمشیر خود را به او داد، و عمامه بر سرش بست و برای او دعا کرد. علی} که به میدان جنگ رهسپار شد، پیامبر اسلام , فرمود: «به رز الاسلام کله الی الشرک کله» : تمام اسلام در برابر تمام کفر قرار گرفته است.
گرد و غبار میدان جنگ مانع از آن بود که دو سپاه نتیجه مبارزه را از نزدیک ببینند. ناگهان صدای تکبیر علی } بلند شد غریو شادی از سپاه اسلام برخاست و همگان فهمیدندکه علی } قهرمان بزرگ عرب را کشته است. کشته شدن عمرو سبب شد که آن چهار نفر جنگاور دیگر که همراه عمرو از خندق عبور کرده و منتظر نتیجه مبارزه علی و عمرو بودند، پا به فرار بگذارند! پیامبر اسلام, به مناسبت این اقدام بزرگ علی } در آن روز به وی فرمود: «اگر این کار تو را امروز با اعمال جمیع امت من مقایسه کنند، بر آن‌ها برتری خواهد داشت؛ چرا که با کشته شدن عمرو، خانه ای از خانه های مشرکان نماند مگر آنکه ذلتی در آن داخل شد، و خانه ای از خانه های مسلمانان نماند مگر اینکه عزتی در آن وارد گشت»

جنگ خیبر
 
پیامبر اسلام در سال هفتم هجرت تصمیم به خلع سلاح یهودیان خیبر گرفت و با هزار و ششصد نفر سرباز رهسپار خیبر شد. قلعه های خیبر دارای استحکامات بسیار و تجهیزات دفاعی فراوان بود و مردان جنگی یهود به شدت از آن‌ها دفاع می‌کردند با مجاهدت‌ها و دلاوریهای سربازان اسلام قلعه‌ها یکی پس از دیگری اما به سختی و کندی سقوط کرد ولی دژ «قموص» که بزرگ‌ترین دژ و مرکز دلاوران آن‌ها بود، همچنان مقاومت می‌کرد و مجاهدان اسلام قدرت فتح و گشودن آن را نداشتند و سر درد شدید رسول خدا, مانع از آن شده بود که خود پیامبر , در صحنه نبرد شخصاً حاضر شود و فرماندهی سپاه را برعهده بگیرد، از اینرو هر روز پرچم را به دست یکی از مسلمانان می‌داد و مأموریت فتح آن قلعه را به وی محول می‌کرد ولی آن‌ها یکی پس از دیگری بدون اخذ نتیجه باز می‌گشتند. سرانجام پیامبر پرچم را به دست علی } داد و فرمود: به سوی آنان حرکت کن و چون به قلعه آنان رسیدی، ابتدا آنان را به اسلام دعوت کن و آنچه در برابر خدا وظیفه دارند (که از آیین حق الهی پیروی کنند) به آنان یادآوری کن. به خدا سوگند اگر خدا یک نفر را به دست تو هدایت کند، بهتر از این است که داری شتران سرخ موی باشی. علی رهسپار این مأموریت شد و آن قلعه محکم و مقاوم را با شجاعتی بی نظیر فتح نمود.


جنگ اول. جنگ جمل (جهاد با ناکثان)
اولین جنگ حضرت با گروهی از پیمان شکنان به رهبری طلحه و زبیر و عایشه اتفاق افتاد که در تاریخ، به دلیل نقض پیمانشان، از آنان به «ناکثین» تعبیر می‌شود. طلحه و زبیر پس از خروج از مرکز خلافت حضرت و شکستن بیعت خود، با همراهی و تشویق عایشه اولین جنگ را بر حضرت تحمیل کردند. جنگ جمل در منطقه ای نزدیک بصره در سال 36 ق اتفاق افتاد که در مدت یک روز با کشته شدن ده هزار تن و به روایت دیگر، سیزده تا بیست هزار تن از جبهه ناکثین و با شهادت تنها ده نفر از جبهه امام علیه السلام با پیروزی حضرت به پایان رسید.


جنگ دوم. جنگ صفین (جهاد با قاسطان)
جنگ صفین یکی از مهم‌ترین نبردهای زمان خلافت امام علی , بود که در سال 37 هجری بین آن امام بزرگوار و معاویه بن ابی سفیان در سرزمین صفین که در ناحیه غربی عراق بین «رقه» و «بالس» قرار دارد رخ داد، و از همین رو به جنگ صفین شهرت یافت.
در آغاز خلافت امیرالمومنین}آن حضرت بر آن شد تا عبدالله بن عباس را به حکومت شام منصوب نماید. اما قبل از آن نامه‌ای به معاویه نوشت و در آن، ضمن آگاه کردن او از این که مردم بدون اطلاع او عثمان را کشتند، اما اکنون از روی مشورت، او را به خلافت انتخاب کرده‌اند، از او خواست تا همراه اشراف شام به مدینه بیاید.  
معاویه پاسخی به نامه امام نداد و تنها نامه سفیدی را که در آن نوشته شده بود: «از معاویه به علی بن ابی‌طالب»، برای آن حضرت فرستاد. کسی که نامه را آورده بود گفت: از طرف مردمی می‌آید که معتقدند تو عثمان را کشته‌ای و جز به کشتن تو رضایت نمی‌دهند.
اما معاویه ناحیه شام را تحت قلمرو خود نگه داشت، لذا امام علی}به عنوان خلیفه مسلمین بار دیگر، پس از نبرد جمل، «جریر ابن عبدالله» را برای مذاکره و گرفتن بیعت از معاویه به شام فرستاد، اما معاویه این بار هم تسلیم نشد بلکه به بهانه خونخواهی عثمان سپاه شام را برای مقابله با امام علی } آماده ساخت.
امیر مؤمنان نیز چون چاره‌ای ندید آماده جنگ شد، با سپاهی عظیم از کوفه حرکت فرمود و در بیابان صفین با معاویه برخورد کرد؛ و به این ترتیب، نبردی سخت و طولانی بین سپاه عراق و شام درگرفت.
پس از چند روز نبرد، سپاه امیرمؤمنان در آستانه پیروزی بود که عمرو بن عاص برای گریختن از شکست، به نقشه‌ی شوم قرآن بر سر نیزه کردن متوسل شد. به این ترتیب، جمع زیادی از سپاه عراق با دیدن این صحنه دست از جنگ کشیدند. سرانجام جنگ صفین با ماجرای حکمیت به پایان رسید و به شکست سپاه امام علی} منجر شد.
عمروبن عاص، در ملاقات با ابوموسی فصلی از فضایل! معاویه را برشمرد و تاکید کرد که معاویه ولی دم عثمان است. ابوموسی هم بر احیای سنت عمر در امر شورا تکیه داشت.
زمانی که ابوموسی بر بالای منبر، خلع فرمانروایی امام علی} را اعلام کرد، عمروبن عاص اعلام کرد: او تنها حق خلع علی را داشت و من خلافت را به معاویه واگذار می‌کنم!
می‌گویند در این جنگ از سپاه نود یا صد و بیست هزار نفری معاویه، چهل و پنج هزار نفر و از سپاه نود یا صد و بیست هزار نفری امام علی } بیست و پنج هزار نفر کشته شدند و به این ترتیب، مجموع کشتگان این نبرد به هفتاد یا هفتاد و پنج هزار رسید.

جنگ سوم. جنگ نهروان (جهاد با مارقان)
امام علی } پس از آنکه از مذاکره با خوارج مأیوس شد، به سازماندهی و آرایش سپاه پرداخت؛ فرماندهی بخش راست سپاه را به حجر بن عدی و بخش چپ را به شبت بن ربعی واگذار کرد؛ ابوایّوب انصاری را فرمانده سواره نظام و ابوقتاده را فرمانده پیاده نظام قرار داد؛ و چون هشتصد تن از اصحاب پیغمبر در این نبرد در رکاب امام علیه السلام شرکت داشتند، فرماندهانی آنان را به قیس بن سعد بن عباده واگذار کرد. خودش نیز در قلب لشگر قرار گرفت.
آن‌گاه در بخش سواره نظام، پرچم «امان»  برافراشت و به ایّوب انصاری دستور داد که فریاد زند:: «ره توبه باز است. هر کس دور این پرچم گرد آید، توبه‌اش پذیرفته می‌شود؛ هر کس به کوفه برود یا از این گروه جدا شود، در امن و امان است. ما اصرار به ریختن خون شما نداریم.»
عده‌ای از سپاه مقابل دور پرچم گرد آمدند و امام علیه السلام توبه آنان را پذیرفت. سپس به یاران خود دستور داد که تا دشمن نبرد را آغاز نکرده، آنان آغاز نکنند.
عده‌ای از خوارج به سپاه امام علیه السلام حمله‌ور شدند و اینجا بود که امام به یاران خود فرمان حمله داد. در این نبرد، در کم‌ترین زمان ممکن، سپاه علی} به پیروزی رسید؛ همه خوارج از پا درآمدند و فقط نُه نفر از آنان جان سالم به در بردند.
امام پس از پایان نبرد، رو به اجساد خوارج کرد و فرمود: «بدا به حالتان! آن کس که شما را فریب داد، زیان بزرگی بر شما وارد ساخت.»
آن گاه رو به یاران خود کرد و فرمود: «پس از من سراغ جنگ با خوارج نروید چرا که دشمن اصلی شما معاویه است.»

منابع:
-المستدرک علی الصحیحین
- مسلم بن الحجاج القشیری
- صحیح المسلم
- شیخ مفید
- نهج البلاغه
-تاریخ طبری
-تاریخ دمشق